Helaas is de overhoormodule niet beschikbaar. Wel kun je deze lijst overhoren via StudyGo. Klik op 'Overhoren'

Sprekend Verleden, deel 2

4 de nederlanden samenvatting par.1 t/m 7

Jaar 2 (havo/vwo)

geschiedenis
de nederlanden: van republiek tot parlementaire democratie

Paragraaf 1
België en Nederland en Luxemburg was rond 1550 De Nederlanden bestaande uit 17 gewesten waarvan Brabant, Holland en Vlaanderen de belangrijkste waren. De Nederlanden werden door Karel V bestuurd die niet alles te vertellen had want de gewesten hadden allen een eigen bestuur. Hij moest veel vragen bij de gewestelijke staten, een vergadering van de adel de geestelijkheid en de burgers. Om snel met de gewesten te kunnen overleggen liet hij vertegenwoordigers van de gewesten komen om te vergaderen, De Staten-Generaal. Als de heer weg was liet hij het bestuur aan een landvoogd over, in Nederland Margaretha van Parma. 
Karel V wilde in Brussel 2 dingen bereiken:
Hij wilde de macht van Brussel vergroten en de macht van de gewesten verkleinen. Alle macht moest in 1 centrum, Centralisatie. 
Hij wilde dat alle mensen in de Nederlanden katholiek bleven.
Ook zijn opvolger, zijn zoon Filips II, wilde dat.
Dit gaf veel tegenwerking: Een aantal edelen sloot zich bij elkaar aan bij het verbond van edelen omdat ze het er niet mee eens waren. De adel en De rijke burgers konden nu geen macht uit de gewesten uitoefenen op de regering en de arbeiders en ambachtslieden kregen nu geen gehoor meer, waar ze ook over klaagden. De meerderheid van de katholieke bevolking was het ook niet eens met het vervolgen van protestanten.
Filips gaf hier geen gehoor aan en de onrust werd groter. Men begon te protesteren door o.a. bijeenkomsten onder calvinisten te organiseren. Toen ze vonden dat het genoeg was brak de beeldenstorm uit: Men vernielde talloze kerken en nam al het kostbare mee.
Veel mensen schrokken en waren het hier niet mee eens. Zij kozen weer de kant van Filips. Er kwam een nieuwe landvoogd die veel strenger was met een leger: De hertog van Alva, Hij moest er voor zorgen dat:
- De opstandelingen werden gestraft
- Dat er alleen katholieke mensen waren in Nederland
- Er moest centralisatie worden ingevoerd.
De hertog van Alva kwam in 1567 aan de macht en hield zich aan de opdracht. Hier werd fel tegen geprotesteerd.
Holland en Zeeland kwamen in opstand onder leiding van Willem van Oranje. 
Hij wou:
- politieke eenheid en meer zelfstandigheid voor de Nederlanden
- verdraagzaamheid tussen katholieken en protestanten.
Hij organiseerde de opstand vanuit het Duitse rijk. Deze opstand is later de tachtigjarige oorlog (1568-1648) genoemd. Willem waagde tweemaal een aanval maar verloor van Alva. In 1972 hadden de Watergeuzen wel succes. Ze veroverden Den Briel en gebruikten dat als steunpunt. Steeds meer steden sloten zich aan bij de opstandelingen. Ze wonnen en Alfa werd opgevolgd door Requesens. De opstandelingen namen een paar belangrijke beslissingen in 1972 o.a. dat men een eigen godsdienst mocht kiezen en dat Willem van Oranje stadhouder van Holland werd. Deze besluiten waren geheel tegen de Spaanse in. Met de aanval van 1572 waren Holland en Zeeland officieel in verzet gekomen.
Steeds meer gewesten verzetten zich tegen de Spanjaarden die zonder leider zaten omdat Requesens plotseling stierf. De soldaten sloegen aan het plunderen omdat ze lange tijd geen geld hadden ontvangen. Toen vonden alle gewesten dat het niet verder kon: Ze sloten in 1576 vrede: de Pacificatie van Gent. 
- De plunderende Spaanse soldaten moesten het land uit
- Ze gingen protesteren tegen de centralisatie en wouden meer zelfstandigheid van de 
gewesten
- Ze besteedden voorlopig geen aandacht aan de verschillende godsdiensten.
Alles leek erop dat de Nederlanden een land zouden vormen, toch gebeurde dit niet Waarom?
Godsdienstige onverdraagzaamheid drijft het noorden en het zuiden uiteen: De katholieke godsdienst werd verboden. De Calvinisten vermoordde of verjoegen de Katholieken in Vlaanderen. Filips bleef alleen de katholieke godsdienst toestaan.
Onder invloed van de landvoogd Parma kiezen de zuidelijke gewesten voor Spanje: De mensen in de zuidelijke Nederlanden vonden het gedrag van de calvinisten belachelijk en hier wist De hertog van Parma goed gebruik van te maken: In 1579 sloten ze de Unie van Atrecht (is nu Arras in Frankrijk).
De noordelijke gewesten gaan zich apart organiseren: De noordelijke gewesten sloten in 1579 de unie van Utrecht. In 1581 besloten ze Filips niet meer als hun koning te erkennen.
Het noorden en het zuiden zijn niet in staat elkaar te verslaan: Parma lukte het om de zuidelijke Nederlanden onder zijn gezag te brengen: Eerst het platteland en toen de Noord-Belgische steden. In 1586 had Parma alles onder de grote rivieren in handen. Verder kwam hij niet door Filips: Hij vond dat ze Engeland moesten aanvallen.
De zoon van Willem, Maurits kreeg het leger in handen en veroverde veel land ( Noord Brabant en Zeeuws Vlaanderen) terug en verbeterde het leger ook behoorlijk.
Na een tijdje waren de partijen tevreden en sloten ze de vrede van Munster. Dit betekende het einde van de 80-jarige oorlog. Dit hield in:
Spanje erkende de republiek als onafhankelijke staat.
De zuidelijke gewesten bleven bij Spanje.
De republiek zou geen poging meer doen om het zuiden te veroveren
De Schelde zou gesloten blijven.
De gevolgen na de opstand:
De Nederlanden waren in Noord en Zuid Nederland uiteen gevallen.
De noordelijke helft was een nieuw deel geworden: De republiek. Deze verschilde sterk met de andere:
Men wou zich verzetten tegen de vorst en geen centralisatie: In de Republiek kwam een regering zonder vorst.
In de nieuwe staat was de macht in handen van rijke burgers: In heel europa was dat een vorst
In de nieuwe staat werd openlijke uitoefening van de katholieke godsdienst verboden.
Paragraaf 2
In de Republiek had Holland de meeste invloed in de Staten-Generaal omdat ze de meeste belasting betaalde. Drenthe had geen invloed omdat het volgens de andere niet belangrijk was (1% belasting).
Generaliteitslanden: Landen die geen eigen bestuur hebben maar door Staten-Generaal (door de andere gewesten) worden bestuurd. In De Republiek: Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant en delen van Limburg.
De regenten vormen maar een klein deel van de bevolking maar ze hadden bijna alle macht. Ze werden ook wel patriciërs of als groep patriciaat genoemd. Ze vormden een eenheid ook al had je niet-adellijke (rijke burgers in steden) en adellijke regenten (vaak op platteland).
Er waren vaak conflicten tussen raadspensionarissen en stadhouders (vaak die van Holland). Het ging vak over macht. De stadhouder wou meer macht, raadspensionarissen wouden het zou houden. Als er oorlog was en het leger won was dit een kans voor de stadhouder om zijn invloed groter te maken omdat hij opperbevelhebber van het leger was.
Paragraaf 3
De bevolkingslagen:
Regenten of patriciërs:
Rijk
Bestuur in handen
Zowel van adel als niet van adel
Tot de regenten behoorden 9000 mensen (2% van de bevolking). Ze lieten de anderen geen invloed uit oefenen op het bestuur.
Gegoede burgerij:
Vaak even rijk als regenten
Geen bestuursfunctie
Eigenaars van grote bedrijven zoals kooplieden, grote boeren en textielfabrikanten.
Ze waren vaak even rijk, hadden dezelfde beroepen maar drongen toch nooit de groep van regenten binnen.
Kleine burgerij:
Meestal voldoende inkomsten om van te leven
Ambachtslieden, kleine handelaren, winkeliers en schoolmeesters
Boeren met een klein bedrijf
Deze groep was erg groot. Ze konden vaak goed rondkomen maar sommigen waren even rijk als gegoede burgerij terwijl anderen niet rond konden komen.
Het gemeen (het gewone volk)
Vaak grote armoede
Werklieden in de nijverheid en havens, soldaten, matrozen, werklozen
Landarbeiders
Dit waren mensen zonder bezit. In de steden waren ze 75% van de bevolking. Wie werk had kon nog een beetje rond komen maar de werklozen hadden het zwaar. Door te bedelen en hulp van de Kerk en stadsbestuur konden zij in leven blijven. Mensen uit hogere bevolkingslagen keken op ze neer: ze werden het grauw of Jan Hagel genoemd.
Veel mensen vonden de lagen normaal. De Calvinisten dachten hier anders over. Ze vonden dat je door zuinig en hard werken in een andere bevolkingslaag kon komen. In de loop van de 17e eeuw werden de verschillen tussen de lagen groter en was het erg moeilijk om nog naar andere lagen te klimmen. De regenten sloten zich af door hun kinderen alleen te laten trouwen met kinderen van andere regenten.
De rol van vrouwen:
Sommigen vonden dat vrouwen het huishouden moest doen, naar de man moest luisteren en ieder jaar een kind krijgen
Vrouwen mochten geen bestuurlijke functies vervullen
Vrouwen uit de bovenste 2 lagen werkte niet. Veel vrouwen uit de kleine burgerij werkten mee met het bedrijfje van de man.
Vrouwen uit de onderste laag moesten vaak buitenshuis werken om het gezin rond te laten komen.
Alle vrouwen hadden grote invloed op de opvoeding van hun kind.
Paragraaf 4
De 17e eeuw noemt men in Nederland vaak de Gouden Eeuw. De Republiek was toen één van de rijkste staten van Europa.
Hoe is het te verklaren dat zo'n klein land zo welvarend werd?
1) De productie en uitvoer van zuivelproducten worden vergroot
Meren werden drooggemalen en zorgeden voor nieuwe grond; 
Akers werden beter bemest, waardoor de productie steeg; 
Boeren gingen zich specialiseren. In Holland bijvoorbeeld in veeteelt. 
Landbouwproducten die men zelf niet verbouwde haalde men van elders. Bijvoorbeeld graan uit Polen. 
2) Hollanders worden de vrachtvaarders en Amsterdam de stapelmarkt van Europa.
Sinds de ontdekkingsreizen groeide de handel tussen West - Europa en de rest van de wereld. De Republiek kreeg een groot deel van deze handel in handen. 
Amsterdam werd de belangrijkste handelsstad van Europa. Aangevoerd werden hout, graan, zout, wijn en zo voorts. 
Amsterdam werd een stapelmarkt voor Europa. Een stapelmarkt is een plaats waar goederen worden verzameld en opgeslagen. Vandaar konden ze dan weer worden verkocht en verspreid. 
Dat Amsterdam de stapelmarkt werd van Europa en de Hollanders de vrachtvaarders van Europa kwam doordat:
Amsterdam gunstig lag op de zeeroute tussen de Oostzee en de Middellandse Zee; 
De Hollanders al vanaf de 15e eeuw de beschikking hadden over een grote vloot; 
De Hollanders in het begin weinig concurrentie hadden; 
Antwerpen door het sluiten van de Schelde was uitgeschakeld. 
Hollanders beheersen de handel in producten uit de kolonies.
Hollanders hadden in de Gouden Eeuw overal in de wereld handelsposten. Vooral de handel met Azië was belangrijk. In 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. deze compagnie verdreef de Engelse en Portugese handelslieden uit Azië. De VOC beheerste de handel in specerijen zoals peper, kruidnagelen en nootmuskaat. Deze leverde veel winst op. Men sloot verdragen met inlandse volken of dwong hen aan de VOC te verkopen.
Voorde handel op Amerika werd in 1621 de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht. De WIC stichtte in Noord Amerika Nieuw Amsterdam. Van daaruit werd bont naar de Republiek vervoerd. Vanuit Midden- en Zuid-Amerika producten zoals koffie, thee, tabak en suiker. De WIC vervoerde vanuit Afrika slaven naar Brazilië, Curaçao en Suriname.
In de Republiek ontstaat een bloeiende nijverheid
Voor de handel waren schepen nodig en daardoor weer scheepswerven en zeilmakerijen. Goederen werden in Amsterdam bewerkt en verder verwerkt in koffiebranderijen, suikerraffinaderijen en tabakverwerkende bedrijven. En verder allerlei producten waarna vraag was. Hollandse textiel was goedkoop en werd gebruik om kleding van te maken.
Niet alle mensen in de Republiek zijn welvarend. Veel boeren in het oosten en zuiden van het land leefden vaak in grote armoede. Weinig grond dus weinig opbrengst. In het westen profiteerden ambachtslui en arbeiders van het werk in de nijverheid. De welvaart gold vooral de regenten, de gegoede burgerij en de bovenlaag van de kleine burgerij.
Omstreeks 1660 waren in Engeland en Frankrijk de binnenlandse problemen opgelost en deze landen gingen toen hun handel en nijverheid beschermen door invoerrechten te gaan heffen en door steeds meer handel zelf te drijven. De Republiek verkocht steeds minder producten en er ontstond werkeloosheid. De Republiek verloor haar belangrijke positie op het gebied van de nijverheid en Amsterdam als stapelmarkt werd minder belangrijk. De Republiek bleef echter een belangrijke handelsstaat.
Paragraaf 5
Vrijheid was voor de bewoners van de Republiek een belangrijk begrip.
Hoe vrij waren de inwoners van de Republiek?
Beperkte vrijheid voor de katholieken
Kerken en kloosters werden hen afgenomen en ze mochten hun godsdienst niet openlijk uitoefenen. Ze mochten geen functies hebben in het bestuur van steden en gewesten. Ook was het verboden boeken over het katholieke geloof te drukken.
Wat mochten katholieken dan wel?
Het werd hun niet verboden katholiek te zijn. Iedereen in de Republiek had gewetensvrijheid. 
Maatregelen tegen de katholieken werden maar half uitgevoerd. Maar daarvoor moesten de katholieken vaak veel geld betalen aan de ambtenaren. 
Men mocht in schuilkerken de mis opdragen. 
Waarom kregen de katholieken in de Republiek nog zoveel vrijheid?
Veel bestuurders - in tegenstelling tot protestantse kerkleiders - wilden geen geloofsvervolging. Voor veel burgers was de opstand tegen de Spanjaarden meer een politieke dan een godsdienstige strijd geweest. 
Rond 1590 was 90% van de bevolking van de Republiek katholiek. Omstreeks 1650 was dat nog 40% 
Vrijheid van drukpers
Boekdrukkers beleefden in de 17e eeuw een grote bloei en men gaf allerlei boeken uit die men ook in het buitenland graag kocht. Daarnaast lieten veel buitenlanders hun boeken in de Republiek drukken.
Konden er in de Republiek geen boeken worden verboden?
Volgens de wet kon dat wel maar de bestuurders moesten ook rekening houden met de mensen die de boeken drukten en verkochten.
De Republiek kende veel beroemde wetenschappers. Er waren ook veel beroemde schilders. Het bekendste schilderij uit die tijd was de nachtwacht van Rembrandt.
De bloei van de schilderkunst had veel te maken met de groeiende vraag naar schilderijen. 
Twee groepen mensen gingen schilderijen bestellen:
Stadsbestuurders en bestuurders van wees- en armenhuizen.
Gegoede burgers, rijke ambachtslieden en winkeliers
De vraag naar schilderijen was zo groot dat schilders zich gingen specialiseren.
Vooral in de eerste helft van de 17e eeuw was er in de Republiek een aantal bekende schrijvers. Veel burgers vonden dat boeken niet alleen voor het plezier waren maar ook om er iets van te leren. Jacob Cats werd de meest gelezen schrijver. Maar de helft van de bevolking kon in de 17e en 18e eeuw niet lezen.
Paragraaf 6
Verzet tegen de macht van de regenten en de stadhouder
In de tweede helft van de 18e eeuw ontstond er in de Republiek verzet. De mensen die in verzet kwamen noemden zich patriotten (patria = vaderland). De patriotten hadden vooral aanhang onder de kleine burgerij en onder dat deel van de gegoede burgerij waarmee het minder ging. Enkele regenten en edelen uit de oostelijke gewesten sloten zich er bij aan.
De patriotten wilden het volgende bereiken:
Meer mensen bij het bestuur van de Republiek betrekken
De Republiek op economisch gebied weer net zo belangrijk maken als in de 17de eeuw
Het gedaalde aanzien van de Republiek in de wereld herstellen.
Omdat de ideeën van de patriotten door kranten en pamfletten werden verspreid kregen ze steeds meer aanhang en in sommige steden slaagde men erin het bestuur in handen te krijgen. Met steun van een leger uit Pruisen werden de patriotten in 1787 verjaagd.
Fransen en patriotten maken een einde aan de Republiek en de macht van de regenten
In 1789 was er in Frankrijk een revolutie uitgebroken. de Fransen verklaarden de Republiek de oorlog en vielen in 1795 ons land binnen. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland. Veel patriotten kwamen nu terug naar de Republiek en namen met de Fransen de macht over van de regenten.
De Franse tijd is als volgt in te delen:
1795-1806 Republiek onder bestuur van Frankrijk 
1806- 1810 Koninkrijk o.l.v. de broer van Napoleon Lodewijk Napoleon 
1810-1813 Provincie van Frankrijk 
Veranderingen in de staatsinrichting onder de patriotten en Fransen
Alle burgers werden gelijk voor de wet. Daar hoorde ook het algemeen kiesrecht eigenlijk bij. Maar men wilde zo ver niet gaan. Vrouwen en arme mensen kregen dat kiesrecht niet. 
Er kwamen nu overal dezelfde regelingen voor belastingen, onderwijs en rechtspraak. 
Alle gewesten werden op dezelfde manier bestuurd. 
Nederland wordt in 1815 een constitutionele monarchie
In 1813 braken na de nederlaag van Napoleon overal opstanden uit. In Den haag besloot een drietal mensen waaronder Karel van Hogendorp, de zoon van de stadhouder Willem V, te verzoeken als vorst naar Nederland te komen. Hij werd de latere koning Willem I. Hij werd koning over de Nederlanden(besloten op het Wener Congres, dat België bij Nederland werd gevoegd. gericht tegen Frankrijk). Er werd ook een grondwet opgesteld. Zo werd Nederland een constitutionele monarchie. Dat is een koninkrijk(monarchie) met een grondwet(constitutie).
Willem I moest zich aan de grondwet houden, maar kreeg toch veel macht:
De koning kon ministers benoemen of ontslaan. 
De ministers waren alleen aan de koning verantwoording schuldig, niet aan het parlement. 
De koning kon regeren door middel van Koninklijke Besluiten(kon het parlement niets aan doen) 
De noordelijke en de zuidelijke Nederlanden vormen tijdelijk een koninkrijk. Besloten op het Wener Congres 1815, gericht tegen Frankrijk. De nieuwe staat bleef maar 15 jaar bestaan. Al in 1830 kwamen de Zuidelijke Nederlanden in opstand en stichtten een eigen staat: het koninkrijk België. Pas negen jaar later kwam de definitieve grens tot stand. Limburg werd in twee delen gesplitst.
Hoe kwam het dat de vereniging van de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden mislukte?
In het zuiden was de bevolking grotendeel katholiek. 
In een deel van het zuiden sprak men Frans. 
In het zuiden was de industrie belangrijk, in het noorden de handel. 
In het zuiden kwam het liberalisme veel sneller op. De liberalen wilden dat het parlement meer macht kreeg en de vorst minder. 
In 1848 wordt Nederland een Parlementaire monarchie
Omstreeks 1840 kreeg ook in Nederland het liberalisme meer aanhang. Onder leiding van Thorbecke wilde men de macht van het parlement vergroten en de macht van de vorst verminderen. Willem II die in 1840 zijn vader was opgevolgd wilde dit niet, maar toen in 1848 overal in europa revoluties uitbraken stemde hij, uit vrees voor een revolutie, toe.
In 1848 kwam er een nieuwe grondwet. De belangrijkste veranderingen waren:
De ministers waren voortaan verantwoording schuldig aan het parlement. 
De ministers konden door het parlement naar huis worden getuurd. 
Wetgevende macht in handen van het parlement en de regering. 
Rechtsprekende macht in handen van onafhankelijke rechters. 
Uitvoerende macht in handen van de regering. 
Uitbreiding censuskiesrecht. 
Eerste Kamer gekozen door de Provinciale Staten (getrapte verkiezingen). 
Koning Willem III raakte een aantal keren in conflict met het parlement maar moest zich uiteindelijk neerleggen bij de constitutionele parlementaire monarchie.
Willem I 1815-1840 
Willem II 1840-1848 
Willem III 1848- 1890 
Regentes Koningin Emma (1890-1898) 
Koningin Wilhelmina (1898-1948) 
Koningin Juliana (1948-1980) 
Koningin Beatrix (1980- ) 
Paragraaf 7
Nederland is een rechtsstaat. daarmee wordt bedoeld:
de belangrijkste rechten van de mens zijn vastgelegd in een grondwet; 
andere rechten en regels zijn vastgelegd in wetten 
de overheid houdt zich aan de grondwet en de wetten; 
onafhankelijke rechters zien toe op het naleven van de wetten. 
Nederland is ook een parlementaire democratie. in zo'n democratie heeft een met algemeen kiesrecht gekozen volksvertegenwoordiging het laatste woord over het bestuur van het land. Politieke partijen spelen een rol bij het handhaven van de rechtsstaat en de democratie. De overheid voert het beleid uit van de partijen die de macht krijgen.
De eerste politiek partijen in Nederland ontstonden aan het einde van de 19e eeuw. Drie kwesties hebben bijgedragen tot de vorming van partijen: 
de schoolstrijd:strijd voor gelijke behandeling van openbare en confessionele(katholiek of protestants) scholen. Uiteindelijk werden alle scholen door de overheid betaald. 
de sociale kwestie: Hoe moest een einde gemaakt worden aan de armoede in Nederland. Daar werd verschillend over gedacht. Door sociale wetten kwam er geleidelijk verbetering. 
de kiesrechtkwestie: er bestond censuskiesrecht(alleen als men een bepaald inkomen had mocht men stemmen). Algemeen kiesrecht kwam er voor mannen in 1917 en voor vrouwen in 1919. 
Confessionele partijen
Dat zijn partijen die zich bij het opstellen en uitvoeren van hun programma laten leiden door hun geloof(confessie). Zij vinden dat God de bron is van alle gezag. Liberalen en socialisten vinden dat het volk de bron is van alle gezag.
In 1878 werd de Anti-Revolutionaire Partij (ARP)opgericht, de eerste partij van ons land, door Abraham Kuyper. 
Door afsplitsing ontstond in 1892 de Christelijk Historische Unie(CHU), onder leiding van De Savorin Lohman. Ze waren tegen uitbreiding van het censuskiesrecht. 
Pas in 1926 ontstond er een katholieke partij de Rooms Katholieke Staatspartij (RKSP), onder leiding van Nolens. Na 1945 heette deze partij de Katholieke Volkspartij (KVP). 
Liberale partijen
De eerste liberale partij was de in 1885 opgerichte Liberale Unie. Viel echter snel uit elkaar. 
In 1901 ontstond de Vrijzinnig Democratische Bond (VDB) 
Socialistische partijen
In 1881 ontstond de Sociaal - Democratische Bond (SDB) onder leiding van Domela Nieuwenhuis. Deze verloor het geloof in het parlement om de doelstellingen te bereiken. 
Andere socialisten wilden wel via het parlement de samenleving veranderen. Zij stichtten in 1894, onder leiding van Troelstra de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Zij hadden gedacht dat na invoering van het algemeen kiesrecht, zij een ruime meerderheid zouden behalen. Dat viel tegen. Ze haalden nog geen kwart van de stemmen

Ingezonden op 12-06-2010 - 9169x bekeken.
Waardering 7.6 (aantal stemmen: 25)

voting system
1
2
3
4
5

hij is vrij lang maar wel goed

xx

Deze overhoring is meer dan zeven jaar geleden ingestuurd. Dit was de begintijd van woordjesleren.nl!!
Waarschijnlijk werk je met een recentere uitgave en wijkt jouw boek af van de inzending hierboven.

Vakken

Sprekend Verleden, deel 2

4 de nederlanden samenvatting par.1 t/m 7